Opis projektu:
CASE - Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych przygotowało wspólnie z Programem Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 2004 zatytułowany "W Trosce o Pracę". Prezentacja Raportu miała miejsce na konferencji w Kancelarii Prezydenta RP w dn. 6 grudnia 2004 r.
Pełny tekst raportu dostępny jest w wersji elektronicznej na stronie: www.undp.org.pl/nhdr.
Informacja prasowa z konferencji w dn. 9 grudnia 2004 r.:
W okresie najbliższych 4-5 lat Polska nie osiągnie standardu europejskiego w poziomie bezrobocia - poniżej 10% - wynika z najnowszego raportu o rozwoju społecznym Krajowego Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Polska notuje najgorsze z 25 członków Unii Europejskiej wskaźniki zatrudnienia. Raport, przygotowany przez UNDP i CASE - Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych proponuje długofalowe rozwiązania problemu bezrobocia w Polsce.
Wprawdzie w latach 2003-2004 wzrost gospodarczy nabrał wyraźnej dynamiki, jednak sytuacja na polskim rynku pracy pozostaje trudna. Od wielu lat obniża się stopa zatrudnienia. Zaledwie 52% Polaków w wieku pro-dukcyjnym ma pracę. Liczba bezrobotnych sięga 3 milionów, a stopa bezrobocia oscyluje w granicach 19%, przekraczając w niektórych regionach kraju nawet 40%. Najtrudniejsza jest sytuacja ludzi młodych - ponad 40% osób w wieku 15-24 lat nie to bezrobotni. Średni okres poszukiwania pracy wynosi prawie 16 miesięcy. Są to najgorsze wskaźniki wśród 25 krajów Unii Europejskiej. Tegoroczny "Raport o Rozwoju Społecznym w Polsce - W trosce o pracę" został poświęcony problemom rozwoju kraju i jakości życia Polaków w warunkach postępującego spadku udziału pracujących wśród dorosłych mieszkańców Polski, związanym z tym trudnościom rynku pracy, oraz przedstawieniu rekomendacji działań mających na celu powiększanie zatrudnienia.
Według Raportu, szczególnie ważnym elementem polityki zatrudnienia jest szersze wykorzystywanie doświad-czeń wynikających ze strategii rynku pracy oraz związanych z nią środków finansowych Unii Europejskiej. Konieczne jest umiejętne i szybkie zniesienie ograniczeń instytucjonalnych w realizacji projektów unijnych w Polsce. Najbardziej pomocne w najbliższych latach wydają się być projekty Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Na lata 2004-2006 Unia Europejska przeznaczyła w ramach tych programów ponad 4 mld euro. Niezmiernie istotna jest także umiejętność korzystania z do-świadczeń i dobrych wzorów prowadzenia polityki rynku pracy w innych krajach, głównie w zakresie koordy-nacji polityki pracy, co oznacza przede wszystkim stabilność współpracy najważniejszych instytucji i agend rządowych.
Raport stwierdza, że problematyka zatrudnienia musi mieć bezwzględny priorytet w strategii rozwoju kraju. Niezbędne są: skoordynowane działania dotyczące zmian strukturalnych gospodarki; dalsze szybkie pobudzanie przedsiębiorczości, ułatwienia w dostępie do kredytów, likwidacja barier administracyjnych, uproszczenie oraz uelastycznienie systemu podatkowego, obniżenie poza-płacowych kosztów pracy i de-regulacja prawa pracy; dostosowanie polityki edukacyjnej do wymagań rynku pracy oraz poważne rozbudowanie systemu edukacji ustawicznej. Poza tym, niezbędnym elementem wszelkich działań podejmowanych w celu poprawy sytuacji jest nieustający dialog społeczny, którego ciągłe rozwijanie - zwłaszcza na poziomie przedsiębiorstwa - w kierunku uznania priorytetu troski o pracę, jest nieodzownym warunkiem pomyślnego rozwiązywania trudności w tym obszarze. Tylko poprzez dojrzałe, tzn. uznające racje wszystkich stron porozumienia społeczne można wypracować korzystne dla wzrostu zatrudnienia rozwiązania. Autorzy Raportu rozumieją przez to przede wszystkim pogodzenie statutowych celów każdej z uczestniczących w dialogu stron z potrzebami nadrzędnego interesu ogólnego, oraz budowę wzajemnego zaufania partnerów.
Według raportu, u podstaw wysokiego bezrobocia i spadającej stopy pracujących w Polsce leżą głównie zmiany strukturalne w charakterze pracy, intensywna restrukturyzacja gospodarcza, za którą nie nadąża system i jakość kształcenia, wieloletni brak priorytetu wzrostu zatrudnienia w polityce gospodarczej, oraz niespójna polityka rynku pracy, a także mała skuteczność istniejącego modelu dialogu społecznego.
Struktura rynku pracy zmienia się radykalnie na całym świecie i tak drastycznych przemian nie notowano od okresu rewolucji przemysłowej w XIX. W dłuższym okresie czasu - jak wynika z podobnego raportu UNDP opublikowanego w roku 2002 - w gospodarce opartej na wiedzy i w rezultacie wprowadzania zaawansowanych technik informatycznych, zapotrzebowanie na prace produkcyjną będzie się nadal istotnie zmniejszać. Nastąpi natomiast szybki rozwój sektora usług - przede wszystkim w obsłudze działalności gospodarczej, ochronie zdrowia i służbach socjalnych, informatyce, edukacji, także ochronie bezpieczeństwa - i tu należy szukać zatrudnienia. Wszystkie te zmiany skutkują poważnymi trudnościami dostosowawczymi i powodują napięcia społeczne. Utrzymujące się wysokie zróżnicowanie społeczne, kulturowe i ekonomiczne sprawia, że coraz częściej mamy do czynienia ze zjawiskiem społecznego wykluczenia; czyli z wyłączeniem ludzi z aktywności, ich społeczną izolacją, oraz uniemożliwieniem rozwoju ludzkiej osobowości. Można się spodziewać, że w wyniku akcesji do Unii Europejskiej oraz utrzymywania się obecnego ożywienia gospodarczego sytuacja będzie się poprawiać, ale - przede wszystkim ze względu na strukturalny charakter uwarunkowań - efekty nie będą szybkie, i mało prawdopodobne jest osiągniecie standardów europejskich (stopa bezrobocia poniżej 10%) w okresie najbliższych 4-5 lat. Dodatkowym problemem jest w Polsce niekorzystna struktura rolnictwa opartego na dużej liczbie (1,8 miliona) niewielkich gospodarstw, posiadających wysokie - ukryte, ale mogące się w każdej chwili ujawnić na rynku - nadwyżki niskokwalifikowanej siły roboczej. Znakiem nadchodzącego czasu staje się, także i u nas strukturalny deficyt pracy, zróżnicowane zatrudnienie i wzrastające rozpiętości wynagro-dzeń. Według autorów Raportu, sukces polityki pracy zależy od przygotowania i dostosowania zasobów pracy do zróżnicowanych wymagań rynku; także wzrostu świadomości, że znalezienie i utrzymanie pracy wymaga bezustannego podnoszenia poziomu kwalifikacji, a niejednokrotnie zmiany zawodu.
Ilościowy rozwój polskiego szkolnictwa w latach dziewięćdziesiątych nie szedł w parze z jakością kształcenia, a zwłaszcza z dostosowaniem do potrzeb rynku pracy. Nowością w raporcie są przede wszystkim propozycje i podkreślenie konieczności zastosowania nowoczesnych programów edukacyjnych, zapewniających nie tylko gromadzenie wiedzy, ale także zdobywanie umiejętności jej praktycznego zastosowania. Badania OECD wska-zują, że właśnie kształcenie umiejętności stanowi dużą słabość systemu szkolnego. Ponadto system ten jest bardzo zróżnicowany. W rezultacie, przeciętne wyniki w nauce Polskiej młodzieży w badaniach międzynarodowych plasują się wyraźnie poniżej średniej europejskiej. Wynika to z niedostatecznego upowszechnienia wczesnej edukacji, małego powiązania szkolnych programów z rzeczywistością powszedniego życia oraz kon-serwatyzmu w realizacji programów i zrutynizowania dużej części kadry nauczycielskiej. Szczególny niepokój budzi zróżnicowanie poziomu wykształcenia w przekroju miasto-wieś. Jak wskazują również poprzednie rapor-ty UNDP (1999 oraz 2001) najbardziej zacofane są obszary wiejskie, na których zarówno dostęp do dobrej edukacji, jak i jej jakość pozostają znacznie w tyle za terenami zurbanizowanymi. Słabo rozwinięty jest system kształcenia ustawicznego, co ma kluczowe znaczenie dla wzrostu umiejętności adaptacji do dokonujących się zmian na rynku pracy.
W klasyfikacji Raportu opartej o Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index - HDI) od-zwierciedlający trzy podstawowe sfery życia: poziom rozwoju ekonomicznego, status zdrowotny oraz wykształcenie, pozycja Polski przesunęła się - po wielu latach systematycznej poprawy w światowym rankingu rozwoju społecznego - o dwa miejsca do tyłu, z 37-go na 35-te. Wyprzedziły nas Estonia oraz Seszele(!). Dale-ko nam do krajów "Starej" Unii Europejskiej, ale jesteśmy także w tyle za Czechami, Słowenią, Maltą i Cy-prem (patrz Tab.23 Aneks tabelaryczny).
Rekomendacje raportu odzwierciedlają niezwykle złożony charakter "troski o pracę" i dotyczą bardzo wielu obszarów. Postulują one przede wszystkim opracowanie i konsekwentne wdrażanie narodowego, długofalowe-go, kompleksowego, ponadresortowego programu wzrostu zatrudnienia inspirowanego Europejską Strategią Zatrudnienia i obejmującego przede wszystkim prowadzenie świadomie ukierunkowanej polityki powiększania popytu na pracę. Program taki powinien mieć bezwzględny priorytet w strategii rozwoju kraju. Usuwanie ograniczeń po stronie podaży pracy; prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy i wspieranie tej polityki szerokim dialogiem społecznym to kolejne postulaty Raportu (patrz strony 19-27).
Adresatami rekomendacji są przede wszystkim elity polityczne i ich zaplecze doradcze, administracja rządowa wszystkich szczebli, instytucje zaufania publicznego i usług publicznych (w tym sądownictwa i sektora bankowego), samorządy terytorialne, przedsiębiorcy oraz partnerzy społeczni, w tym organizacje pozarządowe (patrz strony 28-34 Raportu).
Wykorzystanie raportu nastąpi na drodze szerokiego jego upowszechnienia zarówno na wszystkich poziomach ośrodków decyzyjnych kraju (w tym parlamentu, rządu, administracji oraz państwowej szczebla regionalnego, samorządów terytorialnych), poprzez dyskusje środowiskowe z organizacjami pracodawców, związków zawodowych, banków, ośrodkami naukowo-badawczymi i wyższymi uczelniami.
