Relacja z seminarium "VAT. Rozważania na kanwie Mirrlees Review"
6 grudnia 2019 r. na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu odbyło się współorganizowane przez CASE seminarium dotyczące podatku od wartości dodanej. Inspiracją dla tego seminarium był Raport Mirrleesa dotyczący efektywności systemu podatkowego w Wielkiej Brytanii. Kilka rozdziałów w tym raporcie dotyczy opodatkowania konsumpcji, a w szczególności podatku od wartości dodanej i to w nawiązaniu do nich przedstawiane były referaty i prowadzona była dyskusja.
Jako pierwszy wystąpił dr Arkadiusz Bernal, który zaprezentował uzasadnienie i koncepcje opodatkowania konsumpcji. Wskazał on kryteria, według których może być oceniony system podatkowy i pojedyncze podatki. Wśród tych kryteriów wymienił: wpływ na wzrost gospodarczy, sprawiedliwość, wrażliwość na wahania koniunkturalne, koszty opodatkowania w tym możliwości unikania i uchylania się od podatku oraz wpływ na miejsce opodatkowania. Na tle tych kryteriów podatki konsumpcyjne, w tym podatek od wartości dodanej zostały przedstawione jako posiadające wiele zalet. Za wadę tego podatku został uznany jego regresywny charakter. Wada ta nie musi być jednak traktowana jako wielki problem, gdy VAT jest jednym z elementów systemu podatkowego, gdyż inne instrumenty fiskalne mogą niwelować tę regresywność.
Jako następny referat przedstawił prof. Janusz Kudła. Dotyczył on ekonomii opodatkowania konsumpcji w ujęciu międzynarodowym. Znacząca część tego referatu dotyczyła wyboru miejsca kraju pochodzenia lub przeznaczenia jako optymalnej reguły opodatkowania dóbr. Ta pierwsza zasada teoretycznie powinna zapewniać efektywność wymiany, natomiast druga efektywność produkcji, chociaż w rzeczywistości mogą istnieć ograniczenia, które będą powodowały, że ta efektywność nie będzie zapewniona – np. koszty transportu. Zasada kraju pochodzenia wzmacnia konkurencję podatkową między państwami, co powoduje, że stawki podatków są niższe niż optymalne. Zasada państwa przeznaczenia sprzyja natomiast nadmiernemu opodatkowaniu. Harmonizacja opodatkowania ma natomiast sens tylko wówczas, gdy występują niedoskonałości rynku.
Wyniki badań dra hab. Michała Mycka przeprowadzone na podstawie Badania Budżetów Gospodarstw Domowych potwierdzają, że podatek od wartości dodanej obwiązujący w Polsce jest regresywny. To oznacza, że dla osób będących w pierwszej grupie decylowej wyróżnionej ze względu na poziom osiąganych dochodów relacja wartości VAT-u ujętego w kupowanych towarach i usługach do dochodu jest wyższa niż w drugiej i kolejnych grupach decylowych. Najmniej VAT-u w relacji do osiąganego dochodu płacą osoby najbogatsze. Ta prawidłowość występuje pomimo faktu, że udział towarów objętych stawką podstawową w koszyku osób biedniejszych jest mniejszy niż osób bogatszych. Ocena stopnia regresywności, szczególnie w pierwszym decylu silnie zależy od jakości danych – pominięcie części danych o wątpliwej wiarygodności wpływa istotnie na spłaszczenie rozkładu obciążeń. Podkreślone zostało również to, że regresywność VAT jest znacznie niższa, jeśli analiza prowadzona jest z perspektywy całego życia, a nie w ujęciu rocznym.
W drugiej części seminarium dr Jarek Neneman krytycznie odniósł się do teoretycznych argumentów na rzecz zróżnicowania stawek VAT. Jest to rozwiązanie kosztowne i mało skuteczne a także podatne na naciski lobbystów. Zdecydowanie lepszym (choć nie idealnym) byłoby wprowadzenie jednej stawki VAT połączonej z modyfikacją PIT czy transferami społecznymi, tak by ujednolicenie stawki nie pogorszyło położenia grup o najniższych dochodach. To rozwiązanie, choć uzasadnione efektywnością systemu podatkowego, wydaje się trudne do wprowadzenia z politycznego punktu widzenia i w związku z tym obecnie nierealne. To co wydaje się jednak możliwe, to wyeliminowanie dwóch stawek zredukowanych na zbliżonym poziomie, czyli 5% i 8%. Korzyści dla konsumentów z tego zróżnicowania są iluzoryczne, a koszty zróżnicowania stawek istotne.
Dr Katarzyna Knawa przedstawiła referat dotyczycący zwolnienia usług finansowych z VAT. Po przedstawieniu przyczyn tego zwolnienia, wśród których można wskazać brak możliwości ustalenia podstawy opodatkowania, zaproponowała możliwe sposoby rozwiązania problemu. Wśród nich wymieniona została metoda przepływów pieniężnych jako możliwa do zastosowania przy opodatkowaniu usług finansowych. Ponieważ jednak metoda ta nie jest pozbawiona wad, dlatego w praktyce najczęściej zastosowanie znajdują inne rozwiązania, które mają gwarantować, że pośrednicy finansowi będą płacić podatki. Ich przykładami są podatek od transakcji finansowych czy obowiązujący w Polsce podatek o niektórych instytucji finansowych.
W trzeciej części seminarium dr Grzegorz Poniatowski i dr Tomasz Tratkiewicz poruszyli temat luki podatkowej VAT. Po krótkim wstępie metodologicznym zaprezentowano między innymi szacunki tak zwanej luki politycznej (policy gap) wynikające ze stosowania zwolnień i stawek obniżonych. W Polsce luka ta jest wyjątkowo wysoka. Następnie dokonano analizy przyczyn zmniejszania się luki w podziale na uszczelnienie i procykliczność. Tę część seminarium zakończyła prezentacja dr Beaty Rogowskiej – Rajdy na temat Wiążącej Informacji Stawkowej, dzięki której przedsiębiorcy zyskają wiążącą interpretację co do właściwej stawki VAT.
W dyskusji panelowej pojawiło się wiele wątków. W opinii części przedsiębiorców wysokość stawki VAT nie jest szczególnie istotna przy rozważaniu wejścia na rynek. O wiele ważniejsza jest pewność co do stawki, a przede wszystkim pewność co do bezpieczeństwa obrotu. Tu podkreślano szczególnie nadmiar obowiązków po stronie podatnika związanych z zachowaniem należytej staranności, które często nie przekładają się na faktyczne zabezpieczenie podatnika od ryzyka uwikłania w oszustwa podatkowe.
Jedną z konkluzji seminarium było to, że zróżnicowanie stawek jest kosztowne – w samym systemie Wiążących Informacji Stawkowych pracować będzie ok 200 osób, a przecież sprawy te będą angażować też sądy administracyjne, doradców podatkowych, a przede wszystkim podatników. Jednak nie ma nadziei na wprowadzenie jednolitej stawki VAT, a co więcej, przykład Słowacji pokazuje, że jednolita stawka, ze względów politycznych może okazać się rozwiązaniem nietrwałym.
Autorzy: Jaroslaw Neneman, Arkadiusz Bernal
Zdjęcie: Arkadiusz Bernal
