Obecnie Polska mierzy się z bezprecedensowym napływem migrantów i uchodźców. W niecały miesiąc po wybuchu wojny w Ukrainie 24 lutego 2022 r. granicę z Polską przekroczyło ponad 2 miliony uchodźców z tego państwa, którzy na mocy Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 583) uzyskali dostęp do rynku pracy. Jednak jeszcze do niedawna imigracja i uchodźstwo nie były w Polsce istotnym przedmiotem debaty publicznej. Polityki związane z tym zjawiskiem rzadko stawały się przedmiotem dyskusji wśród uczestników rynku pracy ze względu na stosunkowo niewielki udział migrantów w polskim rynku pracy do 2014 r. Włączenie tematów dotyczących migracji do dialogu społecznego jest więc stosunkowo nowym zjawiskiem. Wynika z jednej strony ze stale zwiększającej się obecności pracowników zagranicznych na polskim rynku pracy, a z drugiej – z rosnącego zapotrzebowania pracodawców na ich zatrudnianie.
Dziś już wiemy, że chociaż z rosnącą liczbą pracowników zagranicznych na polskim rynku pracy wiążą się liczne korzyści, to warunki, w jakich niektórym z nich przyszło pracować w Polsce, nie zawsze są dobre. Pogłębiona dyskusja nad tym problemem w ramach dialogu społecznego może okazać się użyteczna, ponieważ jesteśmy przekonani, że współpraca między partnerami społecznymi jest jednym z działań mogących przyczynić się do zapewnienia godnej pracy migrantom przybywającym do Polski. I nawet jeśli formalnie instytucja dialogu społecznego nie ma kompetencji w zakresie wprowadzania konkretnych działań związanych z polityką migracyjną, to strony i instytucje dialogu społecznego dysponują instrumentami, za pomocą których mogą inicjować odpowiednie dyskusje lub wpływać na propozycje rządowe.
Projekt MIGRIGHT: Wzmocnienie dialogu społecznego na rzecz godnej pracy migrantów i uchodźców w Polsce skoncentrował się właśnie na tym problemie. Jego ambicją było przyczynienie się do zmotywowania partnerów społecznych do uczestnictwa w dialogu trójstronnym i dwustronnym w Polsce – również poprzez transfer dobrych praktyk z Norwegii, jako że stanowi ona przykład państwa o bogatszej tradycji dialogu społecznego. Narzędziownik dialogu społecznego na rzecz godnej pracy migrantów i uchodźców w Polsce stanowi podsumowanie tego, co zostało wypracowane w trakcie trwania projektu. Chcielibyśmy, żeby niniejsza publikacja przyczyniła się do rozwoju dyskusji w Polsce na temat dalszego promowania dialogu społecznego i efektów, które dzięki niemu chcemy osiągnąć, w szczególności w kontekście sytuacji migrantów na rynku pracy.
W rozdziale I – tytułem wprowadzenia do przedstawionej tu tematyki – zostały omówione podstawowe pojęcia związane z dialogiem społecznym. Przedstawiono charakterystykę instytucji dialogu społecznego, główne akty prawne regulujące ten dialog w Polsce, jego zasady i formy. Punktem wyjścia do dalszych rozważań jest dyskusja zawarta w ostatniej sekcji rozdziału, skupiająca się na ograniczeniach i barierach efektywnego dialogu społecznego.
W trakcie spotkań konsultacyjno–eksperckich przeprowadzonych w ramach projektu MIGRIGHT wyłoniło się kilka specyficznych obszarów problemowych dotyczących godnej pracy migrantów. Odnoszą się one do biurokratycznych i przewlekłych procedur legalizacji pobytu i pracy, nielegalnego powierzania i wykonywania pracy, zjawiska pracy przymusowej, naruszeń podstawowych praw pracowniczych oraz integracji migrantów oraz uchodźców na polskim rynku pracy. Te problemy zostały omówione w rozdziale II, gdzie rozważamy nie tylko ich specyfikę, ale też możliwości dialogu społecznego.
W rozdziale III przedstawiliśmy wybrane dobre praktyki stosowane w Norwegii w zakresie współpracy partnerów społecznych na rzecz godnych warunków pracy migrantów i uchodźców. Zaczynamy od krótkiej charakterystyki dialogu społecznego w Norwegii, po czym omawiamy cztery studia przypadku, z których każde przedstawia zarys problemu, jego rozwiązanie i ocenę efektów implementacji.
Narzędziownik kończymy zestawem czterech głównych rekomendacji dla wzmocnienia dialogu społecznego w Polsce, którego celem jest zapewnienie godnych warunków pracy migrantów i uchodźców. Również w ostatnim rozdziale zostały przedstawione szczegółowe propozycje odnoszące się bezpośrednio do obszarów problemowych omówionych w rozdziale II.
Treści zawarte w niniejszej publikacji są przede wszystkim owocem współpracy między partnerami zaangażowanymi w projekt. Zostały one również oparte na konsultacjach z ekspertami, a także na trzech spotkań konsultacyjno–eksperckich, czterech warsztatów i wizyty studyjnej. Narzędziownik nie powstałby, gdyby nie ich aktywne zaangażowanie w działania zrealizowane w ramach projektu.
[Z Wprowadzenia]
Projekt MIGRIGHT: Wzmocnienie dialogu społecznego na rzecz godnej pracy migrantów i uchodźców w Polsce był realizowany w latach 2020–2022 przez Federację Przedsiębiorców Polskich (FPP) jako lidera projektu, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), Centrum Analiz Społeczno–Ekonomicznych (CASE) oraz Confederation of Norwegian Enterprise (NHO). Jego celem było zwiększenie zdolności partnerów społecznych w Polsce do uczestnictwa w trójstronnym i dwustronnym dialogu społecznym poprzez transfer najlepszych praktyk i organizację szkoleń dotyczących wspierania praw pracowników cudzoziemskich oraz zapewnienia tym grupom godnych warunków pracy.
Projekt został wsparty przez Norwegię poprzez Fundusze Norweskie (na lata 2014–2021) w ramach programu Dialog społeczny – godna praca.