Migracje Białorusinów do Polski i Unii Europejskiej. Krajobraz po sierpniu 2020 r.

Dziewiątego sierpnia 2020 r. w Białorusi odbyły  się wybory prezydenckie, w których rządzący od 1994 r. Alaksandr Łukaszenka odniósł spektakularne zwycięstwo. Po wyborach rozpoczął swoją szóstą kadencję. Według sporej części białoruskiego społeczeństwa wyniki wyborów zostały sfałszowane. To przekonanie wywołało bezprecedensowe protesty: przez wiele miesięcy tłumy obywateli demonstrowały na ulicach stolicy kraju Mińska oraz innych miast i miasteczek Białorusi. Protesty były brutalnie tłumione przez milicję i służbę bezpieczeństwa. Kraj pogrążył się w chaosie.

Szacuje się, że około 33 tys. osób zostało zatrzymanych przez milicję. Część z nich osądzono, część wciąż czeka na proces. Wiele osób pobito, pojawiły się doniesienia o rzekomych torturach. Zamknięta w więzieniu lub zmuszona do ucieczki została większość liderów opozycji, w tym Swiatłana Cichanouska, która zdaniem wielu obserwatorów wygrała wybory. Represje dotknęły też m.in. dziennikarzy oraz pracowników organizacji pozarządowych. Obecna sytuacja w Białorusi wpływa niekorzystnie na kondycję gospodarczą tego państwa. W tym kontekście można zadać pytanie o możliwe zwiększenie skali migracji z Białorusi do Polski.

W niniejszym raporcie analizujemy te migracje. W szczególności skupiamy się na osobach młodych, w wieku od 18 do 35 lat, które w skali globalnej są najbardziej mobilną grupą społeczną. Migracje młodych Białorusinów i Białorusinek od sierpnia 2020 r. odbywają się w kontekście represji i pogarszającej się sytuacji ekonomicznej w kraju. Oprócz, a czasami zamiast, zwyczajowych czynników migracji – takich jak chęć zapewnienia lepszego życia sobie i swoim rodzinom, realizacja aspiracji edukacyjnych, nabycie nowych umiejętności i poprawa perspektyw zawodowych czy zaspokojenie pragnienia rozwoju osobistego – w ich przypadku pojawiają się dodatkowo czynniki o charakterze politycznym.

Mimo to wciąż większość migrantów i migrantek udających się do Polski z Białorusi wybiera ścieżkę emigracji legalnej, zarobkowej. To przede wszystkim jej przyglądamy się w opracowaniu. Raport podzielony jest na trzy części. W pierwszej, rysującej kontekst prawny migracji zarobkowych, przedstawiono najważniejsze rozwiązania stosowane na poziomie Unii Europejskiej (UE) oraz szczegółowe rozwiązania wprowadzone w Polsce, a także – dla porównania – w Litwie i Niemczech. Druga część raportu zawiera analizę czynników przyciągających i wypychających oraz dynamiki migracji z Białorusi do Polski w latach 2016–2021. W tej części przedstawiono także wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród emigrantów z Białorusi, dotyczącego m.in. motywów wyjazdu oraz ich sytuacji w krajach docelowych migracji, w tym przede wszystkim w Polsce. Raport kończy się zarysowaniem możliwych scenariuszy migracji z Białorusi do UE i analizą potencjału przyciągania migrantów przez Polskę.

Raport powstał w wyniku projektu polskiej współpracy rozwojowej dofinansowanego przez MSZ RP w roku 2021, w ramach programu Wsparcie Demokracji.