Ukraina ma ogromny potencjał rolniczy: 42 milionów hektarów żyznej ziemi może znacząco wzmocnić pozycję Unii Europejskiej na światowym rynku żywności. Rolnictwo to trzeci co do wielkości sektor gospodarki Ukrainy, który wytwarza 10,9% PKB, a zatrudnienie w nim znajduje 2,5 miliona osób. Dla porównania dane z UE to zaledwie 1,4% PKB i 4,2% zatrudnienia w sektorze. Dialog i strategiczne podejmowanie decyzji są zatem kluczowe dla wykorzystania tego potencjału, a w efekcie mogą zacieśnić współpracę Ukrainy i UE w tej dziedzinie.
Podczas gdy wojna pustoszy Ukrainę, ukraińskie władze wkrótce rozpoczną negocjacje akcesyjne w sprawie członkostwa w UE. W rezultacie doprowadzi to do integracji jej rolnictwa z jednolitym rynkiem UE, co prawdopodobnie będzie wymagało reformy wspólnej polityki rolnej UE i systemu dopłat rolnych.
Globalne rynki zbóż doświadczyły gwałtownych wahań od wybuchu wojny w lutym 2022 roku. Zmienność ta wynikała zarówno z ogólnej tendencji spadkowej cen na rynku światowym, jak i nieuczciwych praktyk rosyjskich firm handlowych, próbujących wyprzeć Ukrainę z jej stałych rynków, zwłaszcza w Azji i Afryce.
Czynniki te przyczyniły się do wyraźnego spadku opłacalności produkcji zbóż w większości krajów europejskich, w tym także w Polsce. W konsekwencji w Polsce (oraz w innych krajach europejskich) wybuchły protesty rolników. Zdaniem protestujących to Europejski Zielony Ład i napływ ukraińskich produktów rolnych odpowiadają za pogorszenie się ich sytuacji ekonomicznej.
Stanowisko rolników, którzy wiążą rolę Ukrainy ze spadkiem rentowności produkcji zbóż, wynika w dużej mierze z dezinformacji. Konieczne jest rozpowszechnianie opartych na faktach danych na temat obecnego stanu rynków zbóż. To zadanie dla polskich i ukraińskich ekspertów z zakresu rolnictwa, którzy powinni dołożyć wszelkich starań, aby rzetelnie informować o polsko-ukraińskich realiach handlowych. Należy przekazywać dane dotyczące wpływu ukraińskich produktów na polski rynek i łagodzić wywołane dezinformacją napięcia między Ukrainą a Polską.
Jednocześnie trzeba wyjaśniać rolnikom strategie rolne Europejskiego Zielonego Ładu. Ich celem jest złagodzenie wpływu rolnictwa na klimat i środowisko. Promowanie dobrych praktyk rolniczych nie tylko zapewni długoterminową zdolność produkcyjną w tym sektorze, ale też poprawi jego odporność wobec zmian klimatu. Warto zadbać o jakość debaty publicznej w tych kwestiach, by uniknąć nadmiernych uproszczeń i dostarczyć odpowiednie wsparcie merytoryczne.
Warunki dostępu ukraińskich produktów do rynku wewnętrznego UE są obecnie przedmiotem negocjacji. 23 kwietnia Parlament Europejski dał zielone światło porozumieniu w sprawie rozszerzenia Autonomicznych Środków Handlowych (ATM) dla Ukrainy w obliczu rosyjskiej agresji. Pojawia się więc możliwość wstrzymania ceł na import żywności z Ukrainy do 5 czerwca 2025 roku. Pozwoliłoby to wesprzeć Ukrainę w obliczu trwającej wojny z Rosją.
Polska i Ukraina prowadzą także równoległe negocjacje dwustronne. Wypracowane warunki powinny ułatwić rozwiązanie najpilniejszych kwestii (w tym 9 milionów ton zboża, które wedle szacunków zgromadzone są w Polsce). Niemniej istotne jest zachowanie długoterminowej perspektywy. Decyzje, które zapadną, powinny opierać się na dogłębnej analizie faktów. Polityka oparta na dowodach sprzyja współpracy gospodarczej w wielu sektorach obu gospodarek. Niedopuszczalne jest natomiast wstrzymanie tranzytu ukraińskich towarów przez Polskę.
Proces integracji ukraińskiego rolnictwa z jednolitym rynkiem UE zwiększy konkurencyjność i jednocześnie spowoduje konieczność zmian dla unijnych producentów rolnych. Wszyscy interesariusze powinni zdawać sobie z tego sprawę. Eksperci twierdzą, że ukraińska konkurencja będzie stanowić strategiczne wyzwanie dla polskich rolników. Stanie się też impulsem do dalszej modernizacji polskiego sektora rolno-spożywczego, a także skłoni do poszukiwania nowych strategii dla polskiego eksportu żywności. W ostatecznym rozrachunku integracja i jednolity rynek przyniosą korzyści zarówno dla polskiej, jak i ukraińskiej strony. Ukraińscy producenci zyskają dostęp do unijnego rynku, włączą się do unijnych łańcuchów wartości. Polskie rolnictwo natomiast czeka dalsza restrukturyzacja i wzrost wydajności.
***
Powyższe wnioski są wynikiem pierwszego seminarium „Cultivating Connections – Polish-Ukrainian Food Trade Talks” zorganizowanego 19 kwietnia przez Fundację CASE z siedzibą w Warszawie i CASE Ukraina z siedzibą w Kijowie.
Uczestniczący eksperci:
Ewa Balcerowicz – Przewodnicząca Rady Fundacji CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych
Dmytro Boyarchuk – Dyrektor Zarządzający CASE Ukraina
Grzegorz Brodziak – Prezes Zarządu Goodvalley Agro S.A.
Wawrzyniec Czubak – Profesor Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Volodymyr Lapa – były Wiceminister Polityki Rolnej i Żywności, obecnie oficer Armii Ukraińskiej
Veronika Movchan – Dyrektor ds. badań w Instytucie Badań Ekonomicznych i Doradztwa Politycznego
Oleg Nivievskyi – Profesor w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Kijowie
Arkadiusz Sadowski – Profesor Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Osoba kontaktowa:
Grzegorz Brodziak
Nr tel.: +48608308420
E-mail: grzegorz.brodziak@goodvalley.com
